Άγιος Ευθύμιος, επίσκοπος Ζήλων (†1921)
Μεταξύ των ιερομαρτύρων της Μικρασιατικής Καταστροφής περιλαμβάνεται και ο επίσκοπος Ζήλων Ευθύμιος (κατά κόσμον Ευστράτιος) Αγρίτης η Αγριτέλλης, γεννημένος το 1876 στα Παράκοιλα Λέσβου. Γράμματα διδάχθηκε στο σχολείο του χωριού του και στη Σχολή της Μονής Λειμώνος, από την οποία αποφοίτησε αριστούχος. Ως υπότροφός της σπούδασε και στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Αποφοιτώντας από αυτήν χειροτονήθηκε διάκονος από τον μητροπολίτη Γρεβενών Αγαθάγγελο (Κωνσταντινίδη ή Μάγνη, 1901-1910), ενώ υπέβαλε στη Σχολή και τη διατριβή του με θέμα «Σκοπός του μοναχικού βίου στην Ανατολή μέχρι τον 9ο αιώνα».
Επόμενο βήμα ήταν η επιστροφή στη Μονή Λειμώνος, της οποίας ήταν αδελφός, και ο διορισμός του ως ιεροκήρυκα της Μητροπόλεως Μηθύμνης αρχικά, η χειροτονία του σε πρεσβύτερο και η ανάληψη των καθηκόντων του πρωτοσυγκέλου (1910). Με ζήλο εκτελούσε το έργο του, αλλά ενωρίς το οικουμενικό Πατριαρχείο τον κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη, όπου το 1911 χειροτονήθηκε επίσκοπος για την Επισκοπή Ζήλων (Αμισού / Σαμψούντας).
Με ποίμνιο που άγγιζε τους 150.000 Ελληνοπόντιους, κατανεμημένους σε 340 περίπου ενορίες, ανέπτυξε πολυσχιδή δράση, ιδρύοντας σχολεία, χτίζοντας ναούς, μεριμνώντας για ιερείς και δασκάλους και εμψυχώνοντας με κάθε τρόπο το ελληνορθόδοξο στοιχείο, που ήδη είχε αρχίσει να νιώθει την απειλητική δράση των Νεότουρκων και άλλων ανταρτικών ομάδων. Γι᾽ αυτό ανέλαβε καθοριστικό ρόλο, οργανώνοντας την άμυνα των Ελλήνων, ιδίως του Δυτικού Πόντου.
Στον αφανισμό 650 γυναικοπαίδων και 60 Ελλήνων ανταρτών εκ μέρους Τούρκων στρατιωτών, που έλαβε χώρα το 1917 στη Μονή της Παναγίας της Μάαρα, δόθηκε το 1919 «απάντηση» από 12.000 αντάρτες Πόντιους, με αρχηγό τον Κυρ. Παπαδόπουλο, στην κωμόπολη Τσασούρ. Και επειδή οι Τούρκοι θεωρούσαν ως πραγματικό αρχηγό τον επίσκοπο Ζήλων, τον καταζητούσαν με σκοπό τη σύλληψή του. Καθώς τα πράγματα οξύνονταν, το 1921 διατάχθηκαν από τους Κεμαλιστές να εγκαταλείψουν τον Πόντο όλοι οι μητροπολίτες, επίσκοποι και αρχιμανδρίτες. Το αρνήθηκαν ο Τραπεζούντος Χρύσανθος, ο Ευθύμιος και ο αρχιμανδρίτης Πλάτων (Αϊβαζίδης). Γι᾽ αυτό συνελήφθησαν ο Ευθύμιος και ο Πλάτων, μαζί με άλλους προκρίτους.
Ο επίσκοπος Ευθύμιος ανακρίθηκε, κλείστηκε στις φυλακές – κολαστήριο Σούγια της Αμάσειας, βασανίστηκε σκληρά και καταδικασμένος σε θάνατο, υπέκυψε στις βαρύτατες πληγές του το ίδιο έτος (1921). Η Εκκλησία της Ελλάδος τον συναρίθμησε στους ιερομάρτυρες αγίους, ενώ στη Μονή Λειμώνος Λέσβου οικοδομήθηκε προς τιμήν του και παρεκκλήσιο.
Η μνήμη του τιμάται στις 29 Μαϊου, αλλά και την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, μαζί με των άλλων ιερομαρτύρων “και των συν αυτοίς αναιρεθέντων κατά την Μικρασιατικήν Καταστροφήν (1922)”.
Ευάγγελος Π. Λέκκος
θεολόγος, νομικός
